អំពីប្រវត្តិតួអក្សរខ្មែរ

អំពីប្រវត្តិតួអក្សរខ្មែរ

            កំណើតអក្សរខ្មែរមានការអះកាងផ្សេងៗគ្នាពីអ្នកប្រាជ្ញអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ក៏ដូចជាអ្នកស្រាវជ្រាវជាតិបរទេស​​នានានៅលើសាកលលោក។ ក្នុងទីនេះខ្ញុំមិនបានលម្អិតពីសាវតារប្រភពកំណើតអក្សរខ្មែរអោយបានពិស្តារនោះទេ គ្រាន់តែលើកយកចំនុចខ្លះមកបង្ហាញតែប៉ុណ្ណោះ។ ជាដំបូងខ្ញុំសូមលើកយកឈ្មោះអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួនតូចដែលខ្លួនខ្ញុំបានធ្វើការសិក្សាតាមដាមមកបង្ហាញជូនមានដូចជា ព្រះភិក្ខុ វិរិយបណ្ឌិតោ ប៉ាង ខាត់ អ្នកប្រាជ្ញជាតិបារាំងឈ្មោះ បារថ លោក លី ធាមតេង (សៀវភៅអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ  បោះពុម្ភឆ្នាំ ១៩៦០) និងលោក ឌឺក គាម (សៀវភៅ ការសិក្សារអំពី វិវត្តន៍នៃអក្សរខ្មែរ ផ្យាយដោយបណ្ណាល័យ អប្សរា​ ឆ្នាំ២០០០) ឃើញថាការអះអាងអំពីកំណើតអក្សរខ្មែរមិនដូចគ្នាដោយអន្លើ។ ហេតុដូច្នេះហើយខ្ញុំសូមលើកជាគោលៗនៃកំណើតអក្សរខ្មែរដូចខាងក្រោម៖

 ខ្មែរមានអក្សរសម្រាប់កត់ត្រា តាំងពីសម័យនគរភ្នំ ឬហ្វូណន ក្នុងសតវត្សទី៦ នៃគ្រិស្តសករាជ ខ្លះថាតួអក្សរយកតាមអក្សរគ្រិន្ថៈ ( គ្រិន្ថ

ៈ មានន័យថា គម្ពីរ គឺអក្សរសម្រាប់កត់ត្រាក្នុងគម្ពីរច្បាប់ផ្សេងៗ ជាអក្សរបែបឥណ្ឌាទក្ខិណាបថដែលកើតក្រោយអក្សរព្រហ្មី) ឯខ្លះទៀតថាយកតាមលំនាំអក្សរព្រហ្មី (អក្សរព្រហ្មី ជាអក្សរបុរាណទី២របស់ឥណ្ឌា បានជាឈ្មោះថា ព្រហ្មី មកពីពួកព្រាហ្មណ៍ជឿថាអក្សរនេះព្រះព្រហ្មជាអ្នកបង្កើត) ដែលជាអក្សរបែបសម័យបល្លវៈ និងបាលុក្យៈ (លោក ឌ គាម) ។

            តាំងពីជាតិខ្មែរយើងមានអក្សរមករហូតដល់បច្ចុប្បន្ននេះ តាមអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរយើងថា អក្សរខ្មែរកែប្រែសណ្ឋាន អក្សរ ១០ ដងហើយ។ បែបអក្សរដែលបរទេសស្រាវជ្រាវឃើញថា​ នៅខ្វះបែបអក្សរម្យ៉ាងដែលទើបតែបែកចេញពីអក្សរព្រហ្មី​មក។ មានដូចរូបខាងក្រោម[1]៖

ប្រវត្តិព្យញ្ជនៈ

            ព្យញ្ជនៈដែលគេប្រើពីសម័យដើមជាព្យញ្ជនៈសំស្ក្រឹតមានចំនួនលើសពីចំនួនព្យញ្ជនៈបច្ចុប្បន្នពីរតួគឺ ឞ និង ឝ ហៅថា          ស-ប (ឞ)    ស-ឝ (ឝ) ឯ ស ដែលយើងប្រើសព្វថ្ងៃហៅថា ស-ល។

            ឞ និង ឝ គេប្រើនៅសតវត្សទី ១៧ ហើយមកដល់ គ.ស ១៧៤៧ ឃើញថាគេប្រើតួអក្សរ ស ជំនួសវិញលើកលែងតែពីសម័យអង្គរទៅ។

            ក្នុងសម័យបុរាណ ព្យញ្ជនៈមុទ្ធជៈ ដ ឋ ឌ ឍ ណ ឡ និង ឞ ឝ ទុកសម្រាប់ប្រើតែពាក្យមកពីបាលី   សំស្ក្រឹត ក្នុងពាក្យខ្មែរសុទ្ធលោកមិនប្រើទេ។ លោកយក៖

            ត          ប្រើជំនួស ដ       ឧទាហរណ៍ តល (ដល់)

            ន          ប្រើជំនួស ណ     ឧទាហរណ៍ ឯនាម្យួ (ឯណាមួយ)

            ល        ប្រើជំនួស ឡ      ឧទាហរណ៍ លេយ (ឡើយ)។

 ប្រវត្តិស្រៈ

            អក្សរឥណ្ឌាប៉ែកខាងត្បូង ជាអក្សរសម្រាប់សរសេរភាសាក្លិង្គ និងភាសាសំស្ក្រឹតដែលជាភាសាពហុព្យាង្គ។ តាមធម្មតាភាសាពហុព្យាង្គប្រើស្រៈតិចណាស់។ ដើមឡើយខ្មែរយើងប្រើស្រៈដែលមានក្នុងតួអក្សរគឺស្រៈសំស្ក្រឹត ១៤ តួមាន៖ អ អា ឥ ឦ ឧ ឩ ឫ ឬ​ ឭ​​ ឮ ឯ ព្ធ ឱ ឪ និងនិគ្គហិត​ វិសជនីយ៍។

            នៅក្នុងសតវត្សទី ១៤ ដែលយើងមានចម្លាក់សិលាចារឹកក៏ឃើញថាចំនួនស្រៈនៅដដែល។ តែក្រោយមកដោយសារភាសាយើងជាភាសាមានពាក្យឯកព្យាង្គ និងទ្វិព្យាង្គច្រើន ដែលត្រូវការប្រើតួស្រៈច្រើនដើម្បីកុំឲ្យច្រឡំពាក្យគ្នា តែខ្មែរយើងនៅសម័យបុរាណនៅតែទ្រាំប្រើចំនួនស្រៈតិចអស់រយៈរាប់រយឆ្នាំ ដោយការប្រកាន់យកទំនៀមដើមតាមលំអានឥណ្ឌា។ ដូច្នេះហើយទើបយើងឃើញថា ចាស់បុរាណសរសេរពាក្យ ម្វាយ (មួយ) តាមលំនាំដើមរហូតមកដល់សតវត្សទី ១០ តែនៅដើមសតវត្សទី ១១ មកទើបលោកកែប្រែមកសរសេរជា ម្វយ៑ វិញ។ រហូតមកដល់សតវត្សទី ១៨ ទើបមានស្រៈ អួ ហើយក៏នៅសរសេរ ម្យួ ទៀត។​

            ប្រការមួយទៀតតាំងពីយើងទទួលអរិយធម៌ឥណ្ឌារហូតមកដល់ផុតសម័យសិលាចារឹក (ស.វទី ១៤) ភាសាខ្មែរជាភាសាទី២ គឺជាភាសាសម្រាប់ជនសាមញ្ញ ឯភាសាសម្រាប់ប្រើជាផ្លូវការក្នុងរាជការ ប្រើជាភាសាកាទូត និងកត់ត្រាវិទ្យាផ្សេងៗជាដើម គេប្រើភាសាសំស្ក្រឹត។

            ភាសាសំស្ក្រឹតជាភាសាពិបាករៀនណាស់ ត្រូវចំណាយពេលរាប់សិបឆ្នាំទើបអាចចេះចាំប្រើការបាន។ ប៉ុន្តែជាភាសាដែលមានក្បួនខ្នាតហ្មត់ចត់ប្រើការសម្រាប់សម្តែងការនឹកគិតរបស់មនុស្សបានដោយច្បាស់លាស់។ ដូច្នេះហើយទើបអ្នកសិក្សាខំប្រឹងរៀនសូត្រតែភាសាសំស្ក្រឹត ហើយខំតុបតែងថែទាំចម្លងទូកសំស្ក្រឹត  តែធ្វេសប្រហែសមិនបានរៀប​ចំ​​ផ្ចិតផ្ចង់កំពង់ខ្មែរផងទេ។ ដោយយល់ភាសាខ្មែរខ្វះគ្រឿងសម្គាល់ខ្លះដាក់តាងសំឡេងមិនគ្រប់គ្រាន់ក៏មិនជាអ្វីដែរ ព្រោះគេមិនប្រើភាសាខ្មែរក្នុងការណ៍សំខាន់ៗផង។

            មកដល់ពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១៤ ខ្មែរត្រូវជួបគ្រោះកាចដោយពួកសៀមដែលធ្លាប់ជាខេត្តចំណុះខ្មែរ បានលើកទ័ពមកច្បាំងហើយយកជ័យជម្នះ និងយកបានក្រុងអង្គរ។ ពួកវាបានកេណ្ឌប្រមូលអ្នកប្រាជ្ញ គម្ពីរសិល្ប៍សាស្ត្រនានារបស់ខ្មែរទៅស្រុកសៀមអស់គ្មានសល់។ ឯខ្មែរយើងខំតែរត់គេចពួនដើម្បីបានរស់ មិនបានគិតគូរក្បួនខ្នាតអ្វីទាំងអស់ សមនឹងគ្មានគ្រូទៀតផង ភាសាសំស្ក្រឹតក៏រលត់សូន្យក្នុងប្រទេសខ្មែររវាងមួយតមនុស្ស ព្រមទាំងវិជ្ជាការដែលយើងធ្លាប់អាស្រ័យភាសានោះផង។

            មកដល់ដើមសតវត្សទី ១៥ រាជការបានចាកចោលក្រុងយសោធបុរៈ ភាសាសំស្រ្កឹតរលាយបាក់បែក ដោយឡែកនៅភាសាខ្មែរដែលវល្លិ៍ព័ទ្ធ ដុះព្រៃមើលមិនយល់ ក៏ត្រូវបានគេមកកាប់ឆ្ការរៀបចំឡើងវិញ។ ការរៀបចំភាសាខ្មែរក្នុងគ្រាដំបូង បានធ្វើឡើងនៅសម័យលង្វែកក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ អង្គចន្ទរាជា និងព្រះបាទបរមរាជា ( ស.វទី ១៦) គឺធ្វើឡើងដោយយកតម្រាប់តម្រាខ្លះដែលសល់ពីសម័យអង្គរ។

            នៅចុងសតវត្សទី ១៦ យើងមានស្រៈ អែ ថែមមួយទៀត ដោយពីមុនសរសេរជា កម្រតេង៑ លេង៑ (កម្រតែង លែង) ។ សំឡេង អៀ សរសេរជា អ្យា ដូចពាក្យ ទ្យាន​ (ទៀន) ទៀតហើយបែរមកសរសេរជា អៀ វិញដូចជា បៀតបៀន រៀង...។ 

            សំឡេង អួ សរសេរដោយយកអឌ្ឍស្រៈ វ និងស្រៈ អូ ផ្សំគ្នា ឧ. វ៌ូច ឫ វ៌្វូច (រួច)​។

            ក្នុងសម័យនោះឯង សៀមបានមកវាយកម្ទេចក្រុងលង្វែក ហើយប្រមូលយកគម្ពីរ ក្បួនខ្នាត អ្នកចេះដឹងទាំងឡាយយកទៅអស់។ តាំងពីនោះមក ខ្មែរយើងសរសេរពាក្យដែលកម្ចីពីបាលី សំស្ក្រឹត លែងត្រូវទៀតហើយ។

            រហូតមកដល់ចុងសតវត្សទី ១៧ នៅរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាទី៤ ភាសាខ្មែរបានលូតលាស់ឡើងវិញ​ ដោយកាលព្រះរាជានៅកុមារភាព ទ្រង់យាងទៅសិក្សានៅប្រទេសសៀម ទើបឱវាទអារ្យធម៌សៀមបានផ្សាយចូលមកក្នុងស្រុកខ្មែរតាំងពីនោះមក។

            មកដល់ឆ្នាំ ១៧០១ ទើបយើងមានស្រៈ

                        អឺ          (គឺ)

                        អួ          (ជួយ)

                        អើ         (កើត)[2]

                        អឿ        (គ្រឿង)[3]

                        អៀ        (តេះដៀល)[4]

            ប៉ុន្តែស្រៈថ្មីទាំងនេះជួនកាលក៏ប្រើ ជួនកាលក៏នៅសរសេរបែបពីដើម ដូចជា គិ (គឺ) ព្រូយ (ព្រួយ) បើកេត    (បើកើត) ...។​

            ស្រៈ អឹ កើតក្រោយគេបង្អស់ តែមិនប្រាកដថាកើតនៅរជ្ជកាលណាទេ។ ក្នុងសម័យអង្គរយើងឃើញមានប្រើនិគ្គហិតដាក់ពីលើស្រៈ អិ មួយគ្រាដែរ តែឲ្យអានទៅតាមសំស្ក្រឹតគឺ និគ្គហិតបញ្ចេញសំឡេងដូចខ្យល់ ម ដូចពាក្យថា ថ្នឹ ដែលមានក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទកំផឹស (K.668 គ.ស ៩៧២) ។ ពាក្យ ថ្នឹ នេះត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ធ្នឹម ក្នុងធ្នឹមអំពរ។

            និគ្គហិតក្នុងសម័យបុរាណមានការប្រើច្រើនយ៉ាងជាងសព្វថ្ងៃ។ ឯសំឡេងដូចខ្យល់ ម ទាំងអស់ក្រៅពីដាក់លើស្រៈ៖

            អ          ជា        អំ          (សំល = សម្ល )

            អា        ជា        អាំ        (ប្រាំ)

            អុ          ជា        អុំ          (ខ្ញុំ)

            ដូចក្នុងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ នៅមានដាក់់លើស្រៈ៖

            អិ          ( ថ្នឹ  = ធ្និម )       អេ (តេំ =​ដើម)               អោ (ករោំ = ក្រោម ។

---

([1] ) មេរៀនទី១២ ទំព័រ ១៧៦ ភាសារខ្មែរថ្នាក់ទី១២  ក្រសួងអប់រំយុវជន និងកីឡា ដោយរោងពុម្ពអប់រំ បោះពុម្ព ឆ្នាំ២០០៨

[2] នៅដើមនៃស.វទី ១៧ កាលយើងមិនទាន់មានស្រៈ អើ នៅឡើយ យើងមានកត់សំឡេង អើ តាមសៀមខ្លះ។ ដើមដំបូងយើងឃើញមានចំពោះពាក្យ បើក្នុងសិលាចារឹកលេខ ១០ គ.ស ១៦២៨ (សៀវភៅសិលាចារឹកនគរវត្ត) សរសេរម្តងៗជា ប្អេហ ។ កាលនោះសៀមនៅសរសេរមានជើងតាមយើង ប្រសិនបើសរសេរតាមបែបសៀមឥឡូវនេះជា បេអ អានថា បើ ។

[3]  ចំពោះពាក្យ មឿង ដែលជាពាក្យសៀមឃើញមានសរសេរដំបូងជា ម្អើង សិលាចារឹកលេខ ៨ គ.ស ១៦២៨ សព្វថ្ងៃសៀមសរសេរ មើអង។

[4]  ស្រៈ អៀ នៅពាក់កណ្តាលស.វទី ១៧ មានសរសេរជា េអិ្យ ឧ. េរិ្យង (រឿង) េបិ្យត េបិ្យន (បៀតបៀន)។ សៀម រើយង អានថា រឿង។ 
ដោយ,,រិទ្ធ បូរា អនុបណ្ឌិតអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ